In de pers (13)
In de pers (13)
Pzazz.be, Pieter T'Jonck (11/8/2019)
De Correspondent, Micha Wertheim (4/3/2019)
De Volkskrant, Karin Veraart (18/2/2019)
Riro Toneelrecensies, Piet Van Kampen (18/2/2019)
Theaterkrant, Sander Janssens (16/2/2019)
De Standaard, Geert Sels (9/2/2019)
De Bond, Pol Arias (20/5/2005)
www.enola.be, Brecht Hermans (12/5/2005)
De Standaard, Mark Cloostermans (6/5/2005)
De Morgen, Wouter Hillaert (4/5/2005)
Niemand is nog bang van Virginia Woolf
De Standaard, Geert Sels (9/2/2019)

Vier theaterformaties brengen binnenkort 'Who's afraid of Virginia Woolf' van Edward Albee op toneel. Waarom nu? Dit is zo'n ongelooflijk goed stuk dat het altijd relevant is, zeggen ze in koor. Het vechtstuk heeft alles in zich om grote acteurs te laten schitteren. Geert Sels

Cie De Koe heeft afgelopen week Wie is er bang van Virginia Woolf bij de horens gevat. De groep bestaat dertig jaar en herneemt voor die gelegenheid enkele producties waar het niet geheel ontevreden over was. Hun debuut, De gebiologeerden, bijvoorbeeld. En ook Wie is er bang, vintage 2005, maakt deel uit van dat kransje.

Het had een vloek in een biechtstoel kunnen zijn om deze klassieker tijdens Tournee Minerale in première te laten gaan. Het stuk vangt aan op het ontiegelijke tijdstip van 2 uur 's nachts, als George en Martha al wat geestelijk verheugd thuiskomen van een feestje, en daar nog een alcoholische sessie aan vastknopen tot het ochtendgloren. De gasten die mevrouw nog uitnodigde, krijgen zoveel sterkedrank dat al hun verdedigingsmechanismen geneutraliseerd zijn.

Regisseurs kunnen daar met volle passie in meegaan, zoals Dirk Tanghe in 1995 deed. Peter De Graef en Marie Louise Stheins maakten er zo'n uitputtingsslag van dat ze op zwijmelende benen naar het einde wankelden. Het publiek werd haast dronken van de geur van spiritualiën. Al zeker één reden waarom Wie is er bang voor Virginia Woolf de tijd blijft overleven, is dat het op sterk water geconserveerd is.

Cie De Koe zet weliswaar een indrukwekkend flessenarsenaal en een resem glazen op toneel, maar houdt het hoofd koel. De toenemende degradatie van de personages blijkt in deze versie niet uit de steeds dikker wordende tong en de onzekerder benen. Als ze zich moeilijk staande houden, dan komt dat door de stapels glossy's waar ze overheen banjeren. Een geweldige vondst: dure magazines horen, net als de Panton Chair van Eames, bij gearriveerde universiteitsdocenten en tegen het eind van de voorstelling ogen ze als een uitgekieperde papierslag. Cie De Koe maakt er een relatiedrama van, zij het met scherp geslepen messen. Andere makers slaan weer andere richtingen in (zie kader).

Hangsnor

Zou Edward Albee met zoveel artistieke vrijheid gediend zijn? Toen we hem twintig jaar geleden interviewden, werd het even grimmig toen we dat onderwerp aansneden. 'Er is één creatieve kunstenaar en dat is de schrijver', klonk het van onder zijn hangsnor. 'De
rest zijn uitvoerders. Ik zeg tegen regisseurs: interpreteer het, maar verander er niets aan. Zolang het resultaat maar is wat ik ermee voorhad. Waarom zou ik regisseurs veranderingen laten aanbrengen? Ik ken hen niet eens.' Daarom liet Albee wel eens een opvoering verbieden. Nu kan dat niet meer. Albee overleed in september 2016.

Voor zijn verdediging moeten we aanvoeren dat hij zijn uitvoerend personeel van gedroomd materiaal voorzag. Wie is er bang van Virginia Woolf, uit 1962, is een licht absurde slachtpartij tussen echtelieden. De twee argeloze jongeren die ze op bezoek hebben, Nick en Honey, zijn het perfecte spiegelbeeld van hoe ze ooit zelf op de campus arriveerden. Vol idealen die sindsdien zo vaak gefnuikt zijn. Ze dragen een geschiedenis van falen met zich mee en wrijven die mekaar onder de neus.

Eigenlijk is dit stuk een verbale sm-sessie. Martha en George stellen elkaar bloot aan psychische tortuur, door spelletjes op te zetten en scenariootjes te fantaseren. Door elkaars zwaktes publiekelijk te openbaren, generen ze hun bezoekers. Op hun jonge gasten is het heerlijk paardjerijden - op hun kap treffen ze elkaar. Tot op het bot gaan is hen niet voldoende, ze willen het merg. En toch doen ze dit met wederzijdse toestemming. Ze hebben spelregels afgesproken. Als Martha die schendt, en over hun zoon begint, slaat George keihard terug: hij onthult dat ze al 21 jaar de schijn ophouden dat ze een zoon hebben, maar eigenlijk kinderloos zijn. Dood Paard focust in zijn voorstelling op dat pijnpunt: een foto van een pasgeboren kind hangt als een olifant in de kamer.

Albee kende wel iets van kinderloze koppels. Hij werd geadopteerd door miljonairs die een theatermanagement runden. 'Die mensen', noemde hij hen consequent tijdens ons interview. 'Die mensen hielden niet van me en ik niet van hen. Ik moest een individu worden. Daarom heb ik hen verlaten en ben ik in Greenwich Village gaan wonen. Ik kende abstracte schilders als Rothko en schrijvers als John O'Hara en Allen Ginsberg. Ik ging naar een poëzievoordracht, pikte een strijkkwartet mee of een vernissage. Zo heb ik mezelf opgevoed.'

Elke zin van George en Martha is een zet om de ander te raken, elk woord werkt in als een bijtend gif. Behalve dan die ene monoloog waarin Martha ondanks alle ontgoochelingen zegt dat haar man liefdevol voor haar zorgt. Het is ons nooit duidelijk geworden hoe ze nog zoiets kon zeggen. Maar toen hadden we Het enige verhaal van Julian Barnes nog niet gelezen. Het antwoord in diens roman is simpel: omdat twee mensen samen een verhaal hebben. Het vraagstuk dat hij op de eerste pagina voorlegt, is veelbetekenend: 'Zou u liever meer liefhebben en meer lijden, of minder liefhebben en minder lijden?'

Dit zou wel eens kunnen zijn waarom George en Martha samen blijven. Ze willen passioneel en gloedvol leven en zijn daarin aan elkaar gewaagd. In interviews zei Albee altijd dat hij de frase Wie is er bang voor de boze wolf geleend had bij Disney. Best wrang, natuurlijk, om een kinderliedje te laten zingen in een relatie die ondermijnd is door een onvervulde kinderwens. In zijn biografie staat echter dat hij de zin op een muur gekalkt zag staan. En dan betekent hij: wie durft de boze wolf toelaten in zijn leven? Gevaarlijk leven is wat Liz Taylor en Richard Burton in hun verfilming met brio lieten zien. Volgens Albee was dit het beste wat Taylor ooit maakte.

Slotakkoord

Hoe loopt dit stuk dan af? Bij Cie De Koe staan George en Martha in het halfduister naast elkaar, murw en met gedempte stem. De leugen waarmee ze hun relatie in stand hielden, hebben ze elkaar uit handen geslagen. Nu staan ze daar in al hun broze gekwetstheid. Ze gaan slapen.

'Dat einde is belangrijk', zegt Kuno Bakker, acteur bij Dood Paard. 'In dat slotakkoord kun je aangeven of ze samen nog een kans hebben. Ze hebben mekaar afgemaakt. Het pact dat ze hadden is er niet meer. Het is een wankel evenwicht. Als acteur kun je daar bij het spelen een duwtje aan geven. Suggereren dat ze toch nog een kans hebben samen. Of niet.'

'Who's afraid of Virginia Woolf' van Cie De Koe is nu op tournee.