Toen de dieren nog praatten was er seks. Punt. In Frankrijk had men het wel eens over ‘amitiés et désirs particulièrs’ -versta homoseksualiteit en perverse liefde, maar dat was ver van ons bed. Vandaag overspoelen nieuwe woorden van Angelsaksische origine als ‘queer’, (non-)binair, appropriatie, transitie, intersectioneel, ‘woke’, ‘ally’. onze taal om alles wat buiten de hetero-normatieve definitie van seks én identiteit valt te benoemen en te eren (en alles anders te verketteren). Het acroniem LBGTQIA+ vat de kwestie samen. Of houden we het maar gezellig bij ABBA? Daarover gaat Seks(e)(n) van Cie De Koe. Explosief materiaal.

06 NOVEMBER 2019

‘Wahlverwandtschaften’, een novelle van Johann Wolfgang von Goethe uit 1809 was het uitgangspunt voor ‘Seks(e)(n)’. De titel is een begrip uit de chemie van die tijd. Letterlijk betekent het ‘gekozen verwantschappen’, in de chemie stond het voor de aantrekkingskracht die twee chemicaliën op elkaar uitoefenen, waardoor een nieuwe stof ontstaat.

Toen Goethe het boek schreef leek de wereld nog overzichtelijk. Psychologie stond nog in zijn kinderschoenen. Je had ‘natuur’ en ‘cultuur’. De tuin stond als ‘getemde’ natuur symbool voor die cultuur. Maar het was ook toen opletten geblazen, want wie zijn hoofd verloor viel ten prooi aan wilde, natuurlijke driften.

Daar kwam volgens Goethe niets goeds van. In de novelle zijn Eduard en Charlotte een welstellend echtpaar die hun tijd verdrijven met de verfraaiing van hun tuin en het nabijgelegen dorp. Uit een soort gril besluiten ze twee anderen bij hun kinderloze huishouden te betrekken. Eduard haalt de militair Otto in huis, Charlotte kiest voor haar onbemiddelde, maar engelachtige nichtje Ottilie

Al snel laait de passie tussen Otto en Charlotte enerzijds en Eduard en Ottilie anderzijds hoog op. Als een chemische reactie, zo denkt Goethe. Maar terwijl Charlotte en Otto het hoofd koel houden, wil Eduard met alle geweld Ottilie tot de zijne maken. Vele verwikkelingen later leidt dat tot de onfortuinlijke dood van de baby van Charlotte. Ottilie acht zichzelf schuldig aan die dood. Ze hongert zichzelf uit en overlijdt. Eduard is zo ziek van verdriet dat hij haar snel volgt in de dood.

Wahlverwandtschaften 2.0

Goethe kaartte hier kwesties aan waar we steeds meer mee zijn gaan worstelen. Hoe moet je je verhouden tot je ‘natuurlijke driften’? Kan je ze tussen haakjes zetten of vormen ze een onoverwinnelijke kracht? Bepalen ze wie je bent, je ‘identiteit’? De lastigste vraag is wel of je daar enig ‘recht’ aan kan ontlenen? Of is het allemaal inbeelding, een maatschappelijke opgedrongen, ‘hetero-normatieve’ constructie die alleen maar tot onderdrukking en geweld leidt?

Over die vragen is ondertussen zoveel gezegd en geschreven, dat het quasi onmogelijk werd om er nog zo onbevangen, met simpele tegenstellingen als natuur-cultuur of drift-ratio naar te kijken als Goethe deed. De taal heeft de werkelijkheid overwoekerd. Zoek daar maar je weg in dat artificiële oerwoud, schrikbarender dan de echte jungle. Seks en identiteit zijn een mijnenveld geworden: voor je het weet heb je iemand op zijn tenen getrapt, of een grens overschreden.

Die overwoekering van de werkelijkheid door de taal valt merkwaardig genoeg samen met het moment dat ‘de natuur’ ook werkelijk verdwenen is: de hele aardbol is gedomesticeerd. Met kwalijke gevolgen: het zou zomaar kunnen dat we op die manier onze eigen ondergang bewerkstelligen.

Het hoeft dus niet te verwonderen dat Cie De Koe Goethe maar liet voor wat hij is, en een eigen tekst schreef, een ‘Wahlverwandschaften 2.0’. Maar die speelt zich wel nog altijd af in een tuin, zij het een zeer artificiële tuin, met dorre takken op statieven her en der op het podium. We bevinden ons in een park waar zo meteen het mode-evenement ‘Mijnenveld’ van Dries Van Noten zal openen. Ecologie en identiteit zijn er de inspiratie voor.

Lees de volledige recensie op Pzazz.

> Download (PDF)